جهرم

 

جَهرُم یکی از شهرهای استان فارس در ایران است. این شهر، مرکز شهرستان جهرم است جمعیت این شهر طبق سرشماری سال 1395، برابر با ٢٢٨.٥٣٢ نفر بوده ‌است که در سال ۱۳۹۸ با جدا شدن بخش خفر این شهرستان، جمعیت شهرستان جهرم به ١٨۶٬٢۶٩ نفر کاهش یافت. بر اساس همین سرشماری، شهر جهرم ۱۴۱٬۶۳۴ نفر جمعیت دارد.

 
موقعیت جغرافیایی

جهرم یکی از شهرستان‌های تابعهٔ استان فارس می‌باشد که در نیمه جنوبی استان واقع شده است. از شمال به شیراز و سروستان، از شرق به فسا و داراب، از جنوب به لار و قیر و کارزین و از مغرب به فیروزآباد محدود شده است. چهره طبیعی این شهرستان کاملاً کوهستانی و مرتفع می‌باشد. حدود یک پنجم وسعت شهرستان جهرم دشت و چهار پنجم بقیه ارتفاعات است. این ارتفاعات بخشی از چین خوردگی زاگرس بوده و جهت اغلب کوه‌ها به تبعیت از رشته‌کوههای زاگرس جنوبی قرار گرفته و شاخه‌هایی از آن، این شهرستان را محصور کرده است.
ارتفاع متوسط مرکز این شهرستان حدود ۱۰۵۰ متر و بلندترین نقطه آن قله سفیدار بین بخش خفر و سیمکان حدود ۳۱۷۰ متر و پست ترین نقطه آن حدود ۸۵۰ متر در بخش سیمکان از سطح دریا ارتفاع دارد. رودخانه قره آقاج سیمکان از رودخانه‌های منطقه است. هوای شهرستان جهرم به طور کلی گرم و در نواحی کوهستان معتدل می‌باشد. شهرستان جهرم شامل سه بخش مرکزی، سیمکان و کردیان است. مرکز این شهرستان جهرم می‌باشد.

معنی جهرم

وجه تسمیه‌ای نه چندان منطقی که برای جهرم شناخته شده است. توسط احمد کسروی پیشنهاد شده و در جایگاه خالی نبودن عریضهٔ نظریات، مقبولیت یافته است. به نظر او در نامهایی مثل جهرم و سمیرم پسوند «رم» به معنی جا و مکان است. «جه» و «سم» هم تغییر شکل یافته «گه» و «زم» هستند که به معنی گرم و سرد هستند؛ بنابراین جهرم یعنی «جای گرم». در اصل اساساً وجه اشتقاق درست جهرم این است که آن را مرکب از جا و هروم (به لغت اوستایی به معنی دژ بلند و محروسه) بگیریم که در تاریخ بدین صفت نیز معروف بوده است. جز دوم یعنی هروم خود جداگانه بدین صورت نام دیگر شهر برزه (بلند) در آذربایجان، کنار شهر مراغه بوده است که محل آتشکده ی کهن و معروف آذرگشنسب و زادگاه زرتشت و محل دستگیر شدن و به قتل رسیدن افراسیاب تورانی (مادیای اسکیتی) به دست کی خسرو (کی خشثرو، کی آخسارو، هوخشثره) به شمار رفته است. حتی به نظر می‌رسد نام سمیرم مورد استناد کسروی نیز نه به معنی مفروضهٔ جایگاه سرما بلکه به معنی جایگاه منسوب به سرما (سمیر- اوم) است؛ چراکه علی‌القاعده ریشه واژه ایرانی سمیر (همیر) با زیمیلیای اسلاوها و کلمه شمال عرب (مأخوذ ازشیمالیای آریائیان کاسی بین‌النهرین) یکی است. در سایت تحقیقاتی لیبر در باب تاریخچه شهر جهرم چنین آمده است: "بنای شهر جهرم را به همای دخت بهمن فرزند اسفندیار نسبت می‌دهند". به روایت مورخان، بنای این شهر به سده سوم قبل از میلاد مسیح می‌رسد و این شهر توسط اردشیر اول، پنجمین پادشاه هخامنشی، بنا شده است. در شاهنامه فردوسی بارها از این شهر سخن به میان آمده و از آن به عنوان شهری آباد در آن دوران یاد شده است.

زمین‌شناسی و زیست‌شناسی

(گستره پوششی ورق ۰۰۰۰۰ ۱:۱) این گستره با سیمایی کوهستانی و ناهموار بخشی از پهنه ساده چین خورده زاگرس (Zagros Simply folded belt) است که درکمربند کوهزایی آلپ – هیمالیا قرارداشته و مهمترین سیمای زمین‌شناسی و توپوگرافی آن کوه سیاه زنگی، کوه سیاه، کوه البرز و پدمان و دریاچه تکتونیکی هرم و همچنین دشت جویم می‌باشد. نزدیک به۷۰درصد از کل پهنه پوششی نقشه را بلندیها تشکیل می‌دهد که بیشترین بلندای آن مربوط به کوه پدمان با ارتفاع ۲۶۶۴ متراز سطح دریا است. کمترین بلندا در دشت هرم با ارتفاع ۷۸۵ متر می‌باشد. دشت هرم با روند ریختاری منتج از تکاپوی عوامل زمینساختی و نوزمینساختی پویا در ناحیه، پهنه مرکزی نقشه را شامل می‌گردد. طیف زمانی برونزدهای سنگی و رسوبی از پرکامبرین تا پلیستوسن زیرین است که این واحدها در پاره‌ای از موارد توسط رسوبات کم ضخامت کواترنر پوشیده شده‌اند.

زمین‌شناسی اقتصادی

از دیدگاه کنسرسازی، ذخایر معدنی موجود در گستره جهرم به شرح زیر می‌باشد:
رگه‌های سیلیسی: (Sio2) در یال شمالی تاقدیس‌های کوه حسن‌آباد، کوه البرز و همچنین در شمال باختری روستای علی‌آباد نصیر خانی رگه‌های سیلیسی به ستبرای ۵۰ سانتی‌متر تا ۵/۱ متر وبه طول حدود ۱ کیلومتر دیده می‌شود. رنگ رگه‌های سیلیسی در سطح شکسته شده، خاکستری مایل به صورتی و سفید بوده و میزان sio2 آنها بین۸/۶۰ درصد تا ۴/۶۹ درصد متغیر می‌باشد.
سنگ گچ: بررسی و مطالعه لایه‌های گچی پاره سازند چهل، واقع در یال شمالی کوه حسن‌آباد لازم به نظر می‌رسد، لایه‌های گچی موجود در سازند ساچون واقع در یال شمالی تاقدیس کوه البرز به علت ضخامت کم، قابل اهمیت نمی‌باشند.
سنگ آهک :از سنگ آهک‌های خاکستری تا روشن سازند جهرم – آسماری، داریان، سروک و همچنین آهک‌های ریفی عضو گوری می‌توان به عنوان سنگ لاشه برای ایجاد پل در راه‌سازی و استفاده در پی ساختمان‌ها و دیوار باغ‌ها استفاده نمود.
سنگ دولومیت: بررسی بر روی دولومیت سازند جهرم در یال شمالی کوه البرز جهت استفاده در صنایع نسوز و تهیه نسوزهای دولومیتی لازم به نظر می‌رسد.
خاک رس :از خاک رس در تهیه آجر و سفال استفاده می‌گردد. دشت‌های جویم و هرم دارای مقادیری خاک رس می‌باشند که از لحاظ ترکیب شیمیایی به علت بالا بودن میزان درصد کربنات کلسیم آنها و همچنین پائین بودن مقدار سیلیس آنها جهت تولید آجر یا سفال مناسب نمی‌باشند.
مخلوط شن و ماسه :پوشش آبرفتی پادگانه‌های جوان جهت بهره‌برداری شن و ماسه و به عنوان مخلوط در تولید سیمان کاربری دارد.

گسل‌ها

گسل هرم: این گسیختگی در پهلوی شمالی تاقدیس کوه سیاه زنگی قرار گرفته است. این گسل دارای دو راستای متفاوت می‌باشد، به طوریکه قسمت‌های شمالی این گسل که در ورقه قیر و خارج از محدوده پژوهش قرار گرفته، در گروه گسل‌های مایل با زاویه‌ای نزدیک به ْ۶۵ درجه شمال باختری جای داشته، در صورتی که قسمت‌های جنوبی آن که در ورقه جهرم قرار دارد درگروه گسل‌های طولی واقع شده است. طول این گسل حدود ۳۴ کیلومتر است و سازوکار آن راست لغز و همراه با مؤلفهٔ راندگی است که جهت شیب آن رو به جنوب باختری قراردارد. از تغییرات بوجود آمده از جنبش این گسیختگی می‌توان به حذف و زیرراندگی بخشی از پهلوی شمالی این تاقدیس همراه با بروز حرکت‌های ثقلی متعدد در بخش فرادیواره که سبب افت شدید و انباشتگی نهشته‌های هولوسن در بخش فرودیواره گردیده، اشاره نمود. همچنین نشست (subsidense) دریاچه فصلی هرم از دیگر تغییرات بوجود آمده حاصل از حرکت این گسل می‌باشد.
گسل حسن‌آباد: این گسل در گروه گسل‌های طولی قرار داشته و مؤلفهٔ اصلی جابجائی آن، راندگی است. جهت شیب سطح آن با زاویه کم و روبه شمال خاوری می‌باشد. جنبش بنیادی این گسل سبب آشفتگی و تغییر میزان شیب لایه‌ها و زیرراندگی پهلوی جنوبی تاقدیس کوه سیاه گردیده است. درازای این گسل درحدود ۴۰ کیلومتر است. این گسیختگی در قسمت شمال باختری به گسل بلغان متصل می‌گردد.
گسل بلغان: این گسل با راستای خاوری – باختری و به درازای حدود ۴۸ کیلومتر در حاشیه جنوبی دشت هرم قرار گرفته است. این گسیختگی در گروه گسل‌های طولی با مؤلفهٔ اصلی راندگی جای گرفته و شیب سطح این گسل با زاویه زیاد رو به جنوب باختری است. جنبش اساسی این گسل سبب تغییرات شدید زاویهٔ شیب و برگشتگی لایه‌ها و زیرراندگی و حذف بخشی از لایه‌های پهلوی شمالی تاقدیس کوه سیاه گردیده است. همچنین این جنبش نقش مهمی در ایجاد و شکل گیری دشت زمین ساختی هرم ایفا نموده است.
گسل احمدی: این گسیختگی با سازوکار راندگی در گروه گسل‌های طولی جای داشته و پهلوی جنوبی تاقدیس کوه حسن‌آباد را متأثر ساخته است. میزان شیب سطح این گسل کم و رو به شمال می‌باشد. از تغییرات ایجاد شده در اثر جنبش‌های این گسیختگی می‌توان به زایش دشت زمین ساختی هرم، تغییرات شدید شیب، برگشتگی لایه‌ها، زیرراندگی و حذف بخشی از لایه‌های پهلوی جنوبی تاقدیس کوه حسن‌آباد اشاره کرد.
گسل جویم: این گسیختگی با راستای شمالی – جنوبی از جمله گسل‌های عرضی است که سازوکار جابجایی درآن، سازوکار امتدادلغز با مؤلفهٔ اصلی راست لغز می‌باشد. این گسیختگی پهنه دشت جویم را درنوردیده و تا قسمت‌های شمالی منطقه مورد پژوهش ادامه می‌یابد. از تغییرات مهم پدید آمده از جنبش این گسل می‌توان به متمایل نمودن راستای محوری تاقدیس‌های کوه حسن‌آباد و کوه سیاه به سمت جنوب خاوری اشاره نمود.
گسل فرشته جان: این گسیختگی در جنوب باختری روستای فرشته جان واقع شده و از جمله گسل‌های طولی با سازوکار راندگی می‌باشد. سطح شیب این گسیختگی روبه شمال باختر بوده و طول این گسل درحدود ۴۵ کیلومتر می‌باشد. جنبش اساسی این گسیختگی یال شمالی تاقدیس حسن‌آباد را متأثر ساخته است.
گسل موردی: سازوکار اصلی این گسیختگی راندگی است. قسمت‌های خاوری این گسل در راستای خاوری – باختری در گروه گسل‌های طولی جای داشته، اما قسمت‌های باختری این گسیختگی با راستای شمال باختری – جنوب خاوری در گروه گسل‌های مایل قرار گرفته است. از جمله عملکردهای اساسی این گسیختگی می‌توان به ایجاد شیب زیاد لایه‌های نهشته‌های رسوبی کنگلومرای بختیاری اشاره نمود. همچنین این گسیختگی درقسمت‌های شمال باختری گسل جهرم را قطع کرده است.
گسل داربست: این گسیختگی در جنوب تاقدیس کوه پدمان واقع شده است. سازوکار اصلی این گسل راندگی است که شیب سطح آن به طرف شمال خاوری می‌باشد. این گسیختگی درگروه گسل‌های طولی قرار گرفته و از بهم ریختگی‌های ساختاری و تغییرات پی آمده از جنبش این گسیختگی در گستره مورد پژوهش، می‌توان به حذف و زیرراندگی سازندهای گورپی، تاربور و ساچون و همچنین بروز تغییرات در میزان شیب لایه‌های نهشته‌های رسوبی سازند ایلام – سروک در یال جنوبی تاقدیس کوه پدمان اشاره نمود. برگشتگی یال جنوبی تاقدیس کوه پدمان درقسمت‌های شمال باختری از دیگر فعالیت‌های جنبشی این گسل می‌باشد.
پهنه گسلی البرز:  (Alborzo fault zone) این دسته گسل دارای راستای حدود ۶۰ درجه شمال باختری می‌باشد که در دامنه شمالی کوه البرز واقع گردیده است. گسیختگی البرز درگروه گسل‌های طولی متمایل به مایل باسازوکار راندگی و امتدادلغز بامؤلفهٔ اصلی راست لغز که جهت شیب سطح آن به سوی جنوب باختری می‌باشد، قرار گرفته است. تغییرات میزان شیب لایه‌های نهشته‌های رسوبی آسماری – جهرم و ایجاد مسیر رودخانه در دامنه شمالی کوه البرز از فعالیت‌های جنبشی این گسل می‌باشد.
گسل جهرم: این گسل با روند شمال خاوری – جنوبی در گروه گسل‌های عرضی قرار گرفته که دارای سازوکار امتدادلغز با مولفهٔ اصلی چپ لغز می‌باشد. از ویژگی‌های مهم این گسیختگی می‌توان به تغییرات راستای محوری تاقدیس کوه حسن‌آباد وراستای گسل‌های داربست و موردی اشاره نمود.
گسل موردک: این گسیختگی در شمال خاوری منطقه مورد پژوهش واقع شده است. این گسل در گروه گسل‌های طولی جای داشته و دارای سازوکار راندگی می‌باشد که جهت سطح شیب آن به طرف شمال خاوری است.

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی در جهرم به سه دسته تقسیم می‌شود:
پوشش گیاهی استپی: معروف ترین گیاهان این ناحیه شامل: درمنه، گز، انواع گون، اسپند و تلخ بیان است.
پوشش گیاهی نیمه استپی: مهمترین گیاهان آن عبارت اند از: کنگر، جاشیر، شیرین بیان، بومادران، خارشتر، شاطره و چوبک. علاوه بر این، گیاهانی که مصرف دارویی دارند مانند گل ختمی، مک، گل گاوزبان، پر سیاوش، مومنایی، آویشن، گل بابونه، کاسنی، خاکشیر، مورد و ... در این شهرستان می‌رویند.
پوشش گیاهی جنگلی: بعضی از ارتفاعات و کوههای این شهرستان را به طور پراکنده درختان بومی و طبیعی پوشانده‌اند. این جنگلها تنک بوده وغالبا سرو کوهی، کُنار، کیالک، کلخنگ، بنه و.. می‌باشند.
مناطق جنگلی این شهرستان عبارتند از:
جنگل البرز کوه در جنوب شرقی جهرم که پوشیده از درختان جنگلی از نوع بادام کوهی و بنه است و مناطق چاه تیز، تنگ آب و سر کوه را، دربر می‌گیرد. مساحت تقریبی این جنگل ۱۳۰۰ هکتار می‌باشد.
جنگل بهجان سیمکان: این جنگل به مساحت تقریبی ۱۸۰ هکتار و در غرب شهرستان واقع شده و درختان آن را بادام کوهی، کهکم و بنه تشکیل می‌دهند.
جنگل امیرسالار خفر: این جنگل به مساحت ۳۲۰۰ هکتار در شمال جهرم واقع شده و درختان بادام کوهی، کهکم و بنه را در آن می‌توان دید.
جنگل کوه سفیدار: این جنگل به مساحت ۲۴۰۰ هکتار در شمال غربی جهرم قرار دارد و غالب درختان آن از بادام کوهی، گلخنگ و کهکم تشکیل شده است. در بعضی از بخشهای جهرم به خصوص در بخش کوهک که سنگهای گچی جزء مواد تشکیل دهنده خاک می‌باشد، درختچه‌های گز بویژه در اطراف شور جهرم (رود) دیده می‌شود. در بعضی از نقاط برای حفظ باغات مرکبات از وزش باد از گز به عنوان بادشکن یا دیوار باغ استفاده می‌شود. البته عمده فضای سبز و پوشش گیاهی جهرم را نخلستانها و باغ‌های مرکبات و مزارع تشکیل می‌دهند که سهم بسزایی در زیبایی و طراوت شهرستان دارند.

حیات وحش

این شهرستان به تناسب شرایط طبیعی و پوشش گیاهی، از حیات وحش متنوعی نیز برخوردار است. کل، آهو، پازن، بز کوهی، قوچ و میش، روباه، گرگ، کفتار، خرگوش از مهمترین پستانداران و عقاب، قوش، کبک، کبوتر، تیهو، قمری، گنجشک، بلبل، چفت، پرستو و ... از پرندگان مهم این منطقه می‌باشند. هرچند شکار بی‌رویه و خشکسالی‌های پی در پی، نسل این جانوران را در معرض تهدید و انقراض قرار داده است.

دما

طبق اطلاعات مربوط به ایستگاه هواشناسی شهر جهرم - در یک دوره ۲۴ ساله - می‌توان گفت که سردترین ماه سال، دی‌ماه با میانگین درجه حرارت ۱۰٬۴۲ درجه سانتیگراد و گرم‌ترین ماه سال، تیرماه با میانگین ۳۳٬۱۶ درجه سانتیگراد می‌باشد.

مردم‌شناسی

جمعیت شهر جهرم در سرشماری رسمی کشور در سال ۱۳۳۵ خورشیدی،۱۰۵۴۲ نفر بود که در سال ۱۳۴۵، به ۳۶۲۳۶ نفر رسید. جمعیت این شهر در سال ۱۳۵۵ ش به ۴۸۵۳۰ تن و در سال ۱۳۶۵ به ۸۰۹۵۰ تن رسید. جمعیت این شهر در سال ۱۳۷۵، ۱۰۴۲۲۳ نفر گزارش شد. مطابق آخرین داده‌های ۱۳۸۵، شهر جهرم دارای ۱۰۵۲۸۵ نفر بود. جمعیت جهرم بر پایه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ برابر با ۱۰۹٬۳۱۲ نفر بوده‌است و سال 1395، برابر با ٢٢٨.٥٣٢ نفر بوده ‌است.

زبان و لهجه

زبان مردم این شهرستان، زبان فارسی است و شماری از واژه‌هایی که در جهرم به کار می‌گیرند نزدیکی با زبان پارسی میانه دارد. جهرمی‌ها لهجهٔ خاصی دارند که به لهجهٔ شیرازی بسیار نزدیک است. البته گرچه نمی‌توان به طور دقیق و صریح آن را بیان کرد ولی به طور کلی این نکات را می‌توان در بیان و تلفظ آنان تشخیص داد:
1- اصولاً صدای «آ» را بین (اَ) و (آ) و تقریباً شبیه «a» در زبان فرانسه تلفظ می‌کنند.
2-کلمات بیش تر از قسمت قدامی دهان گفته می‌شود و دهان چندان باز نمی‌شود. برای فهم مطلب و تقلید صدای آنان، بایستی عضلات گونه و گوشه لب‌ها را در موقع تلفظ به طرفین کشید.
3-در محله کوشکک این شهرستان، ضمائر مفعولی متصل به فعل را با انجام تغییراتی قبل از فعل می‌آورند:
- مَ گفت = گفتم = مرا گفت.......................مونِ گفت = گفتمان
- تَ گفت = گفتت..................................... تونِ گفت = گفتتان
- شَ گفت = گفتش................................ شونِ گفت = گفتشان
در کلماتی که به حروف بی صدا ختم می‌شود، حرف آخر ساقط و یا خیلی خفیف به گوش می‌رسد مانند: (پَ = پس) و (گف = گفت)  نمونه شعر محلی:
 
پیش تَرُک، تَش نزنین، زُلف سَرش بوده یه وَخت
  گیس قشنگ سبز او تا کمرش بوده یه وَخت

تُوَختَکای خُش شده که گُر کشیده روی تَش
  گمون که طاق ابروی چشم تَرش بوده یه وَخت

دین و مذهب

دین جهرمی‌ها هم مثل همهٔ ایران تا قبل از اسلام زرتشتی بوده که با ظهور اسلام همهٔ مردم جهرم هم مسلمان شدند. اکنون نیز تقریباً ۱۰۰٪ مردم جهرم مسلمان شیعه هستند و در این شهرستان امامزاده و بقاع متبرکهٔ بسیار زیادی وجود دارد که نشان دهندهٔ عمق اعتقادات آنهاست. علاوه بر این مراسم تاسوعا و عاشورا، عید غدیر و جشن تولد امام دوازدهم شیعیان در این شهرستان آنچنان باشکوه بر‌گزار می‌شود که این مراسم به صورت زنده از شبکه‌های مختلف سیما پخش می‌شود.

پیشینه تاریخی

جهرم از شهرهای بسیار قدیمی ایران است که نام قبلی آن گهرم بوده است. به روایت مورخان و محققان تاریخ شهر جهرم به سدهٔ چهارم قبل از میلاد می‌رسد. روایت شاهنامه فردوسی از آبادانی جهرم در دوره هخامنشی و ساسانی حکایت می‌کند. فردوسی در شاهنامه نام دلاور ایرانی یعنی گهرم بر آن نهاده‌است. هم چنین در تاخت و تاز اسکندر از جهرم نام برده می‌شود و این شهر را در عصر پادشاهی بهرام گور دشتی بی آب می‌خواند. جهرم یا گهرم به معنی جای گرم است. به استناد نوشته‌های استخری، ابن بلخی و حمدالله مستوفی، جهرم قلعهٔ بزرگ، معروف به خورشه و خورشاه داشت که فاصله آن تا شهر، پنج فرسخ بود. بانی این قلعه، خورشه، عامل خلفای بنی‌امیه در جهرم بود. این قلعه بعدها به همت خواجه نظام الملک وزیر مشهور سلجوقیان تعمیر و مرمت شد و در آن زمان این شهر در جنوب ایران بزرگترین آبادی به حساب می‌آمد. در نهایت پس از پیروزی اعراب این شهر را جهرم خواندند. یکی از جنگ‌های اعراب و ایرانیان و شاید آخرین آن در این شهر واقع گردید که تعداد کشته‌ها آنقدر زیاد بوده که کوهی در غرب جهرم محل این درگیری به کوه شهدا معروف شده‌است و دره‌ای نیز به درهٔ لاشه (جسد) معروف گردیده‌است.

اهمیت تاریخ جهرم قبل از اسلام

حمد الله مستوفی در نزهةالقلوب می‌نویسد ” جهرم شهری وسط و از بناهای بهمن بن اسفندیار است. “ اگر چه بهمن و اسفندیار و غیره جنبهٔ افسانه‌ای داشته و سندیت تاریخی ندارد ولی توجه به اشارات تاریخی از سرنوشت دارا و اردشیر و بهرام گور و غیره و اشارات فردوسی چنین به نظر می‌رسد که جهرم در دوران قبل از اسلام دارای اهمیت مخصوصی بوده و یکی از شهرهای معتبر فارس به شمار می رفته است و حتی اشتهار آن در داستان‌های قدیم ایران به حدی بوده که در سرگذشت‌های اسکندر و دارا نیز نامی از این شهر به میان می‌آید. و به طور خلاصه از داستان‌های اشاره شده در شاهنامه و دیگر منابع ناریخی چنین بر می‌آید که جهرم در آن زمان در بین شهرهای فارس، به صورت دژی مستحکم و نقطه سوق‌الجیشی پر اهمیتی بوده و در تمام داستان‌های مربوطه، آخرین موضع حفاظتی در خط عقب نشینی بوده است. و آثار بناهای مشهور به قلعه گبری که در دامنه کوه‌های جنوبی و شمال غربی شهر هنوز باقی است نام برد که به سبک معماری ساسانی ساخته شده است.

جهرم بعد از اسلام

بنا به نوشته مورخ اسلامی، ابن اثیر، این شهر در سال ۲۳ هجری توسط ساربه بن رنیم، سردار عرب فتح شده است.

دوره صفویه

در دوره صفویه با توجه به اینکه علاقه خاصی در ایجاد بناهای عام‌المنفعه داشته‌اند ولی جهرم چندان مورد توجه قرار نگرفت، ولی در قرن هشتم هجری غرس درخت خرما و بهره‌برداری از آن آغاز گردید و مردمان جهرم به اندازه کافی در امور زراعت و باغداری پیشگام شدند و بعد از کاشت سطح وسیعی از اراضی با نهال خرما نتیجه مطلوبی از آن بدست آوردند. به طوری که می‌توان گفت در اواخر دوره صفوی و اوایل زندیه دوره شکوفایی آن در زمینه باغداری به خصوص کاشت درخت خرما بوده است.

دوره قاجار

در دوره قاجاریه و به دست حکمران این شهر شروع به ساخت بناها و مکان جهت امور شهری از جمله ساخت بازار سرپوشیده و همچنین کاروانسراهای متعدد و توسعه شهر اقدام می‌شود. همچنین حسین علی محرم جهرمی از درباریان فتحعلی شاه قاجار (۱۲۱۲ـ۱۲۵۰ ق) بود. محرم جهرمی به سخن‌شناسی و لطایف طبع معروف بود و به زبان ترکی و فارسی شعر می گفته است و دستی در موسیقی داشته است.

نقش مردم جهرم در جنبشها

در نهضت تنباکو که از آن به عنوان مقدمه انقلاب مشروطه یاد می‌شود، مردم جهرم نقش مهمی را ایفا نمودند. آنچه از این مقطع تاریخی نقل شده است، حاکی از پیوند آگاهانه مردم و علمای این دیار در حمایت از فتوای ضد استعماری تحریم تنباکو است. در مرکز اسناد ایران آمده است: جهرم از مراکز عمده کشت تنباکو در ایران بوده است، مردم جهرم با شنیدن فتوای میرزای بزرگ و خبر تحریم خرید و فروش و استعمال تنباکو، پرچم مبارزه علیه انحصار فروش تنباکو را بر افراشتند و ضمن ممانعت از ورود نمایندگان کمپانی رژی به جهرم، از فروش تنباکو خودداری نمودند و جنبش ضد رژی را پس از تهران و تبریز بوجود آوردند و تأثیر مثبتی در حوادث مشروطیت و تحولات پس از آن بجای گذاشتند. با نگاهی به سوابق و مستندات تاریخی جریان ملی شدن صنعت نفت و قیام پانزده خرداد، می‌بینم که مساجد و اماکن مذهبی جهرم، همواره کانون بیداری و مقاومت و اعتراض در برابر حکام بوده و روحانیت این شهر با برخورداری از مقبولیت و حمایت مردمی محور این جریانات بوده‌اند. اسناد مراوده ونامه‌های برخی از علمای جهرم با آیت الله کاشانی در جریان ملی شدن صنعت نفت و کفن پوشی مردم جهرم در قیام پانزده خرداد، سند گویایی بر نقش تاثیرگذار جهرم در جریانات سیاسی معاصر است.

حضور فعال در انقلاب اسلامی ایران

شهرستان جهرم از معدود شهرهایی بود که جرقه‌های انقلاب اسلامی در آن از اوایل آغاز نهضت آیت الله خمینی در سال ۱۳۴۲ زده شد، به طوری که حکومت پهلوی مجبور شد نام جهرم را جزء یازده شهری قرار دهد که در آن حکومت نظامی اعلام کرد و در این میان هدایت و رهبری مردم جهرم توسط آیت‌الله سیدحسین آیت‌اللهی نقش بسزایی داشت. در جریان تظاهرات مردم جهرم در دورهٔ انقلاب اسلامی ۱۱ نفر کشته شدند. در تاریخ دهم فروردین ۱۳۵۷ مردم جهرم به خاطر چهلم مردم تبریز قیام کردند. و به دنبال این واقعه چهل روز بعد مردم ۲۱ شهر ایران تظاهرات گسترده‌ای را به خاطر بزرگداشت چهلم کشته شدگان جهرم انجام دادند.

تقسیمات سیاسی جهرم در قرون مختلف

با توجه به اینکه استان فارس خاستگاه تمدن و دو امپراتوری هخامنشی و ساسانی بوده است، لذا، بررسی ساختار سیاسی شهرستان جهرم در این چارچوب اهمیت دارد. در زمان ساسانیان فارس به پنج قسمت یا کوره یا خوره: ۱-استخر ۲-اردشیر خوره ۳- دارابگرد ۴- شاپور ۵- قباد خوره تقسیم می شده و جهرم در آن دوره ضمیمه دارابگرد بوده است. پس از اسلام این تقسیمات تغییر کرده و فارس به چهار ناحیه: ۱-شبانکاره ۲- فارس خاص ۳- کوه کیلویه ۴- لارستان محدود گردیده و جهرم جزیی از بلوک شبانکاره به شمار می رفته است. سده‌های اولیه اسلامی شهر جهرم به علت آبادانی و اهمیتی که داشته اغلب به طور مستقیم تحت نظر سلاطین وقت اداره می شده کما آنکه ابن حوقل (نیمه دوم قرن چهارم) در سفرنامه خود در این باره می‌نویسد: «کان للسطان لها صاحب یستعمل فیه» یعنی در جهرم از طرف سلطان وقت مأموری حکمرانی می‌نماید. همچنین ابن بلخی در فارس نامه خود می‌نویسد: «چون پارس... رحمه اله علیهم بود این جهرم در جمله مواجب ولیعهد نهاده شدی و جهرم او را بودی». متأسفانه در کتابی که از ابن بلخی برجای مانده همانطور که مشاهده می‌شود اسم ملوک مزبور بیاض افتاده است ولی با در نظر گرفتن این موضوع که ابن بلخی کتاب خود را بین سال‌های ۴۹۸ تا ۵۱۱ نوشته و با مراجعه به کتاب تاریخی معلوم می گرددکه تنها سلاطین آل بویه بوده‌اند که تا آن تاریخ برای اولین بار بعد از اسلام مقر حکمرانی خود را در فارس نهاده‌اند بنابراین به احتمال قوی از این نوشته ابن بلخی چنین نتیجه می‌شود که: در زمان سلاطین آل بویه مالیات جهرم به عنوان حقوق به ولیعهد مملکت پرداخت می شده است. تقسیمات استان فارس در ادوار مختلف - مخصوصا از دوران صفویه به بعد - تغییراتی یافته است. از آنجایی که شهرها، در قبال مبلغی به اشخاص و حکام واگزار می‌گردید، بالتبع تقسیمات کشور نیز هر روز تغییر می کرده است. این تغییرات در دوره قاجاریه بیشتر شده و در مزایده و بخششهای یک طرفه از سوی سلاطین و امراء وقت بعمل می آمده، این شهر نیز گاهی ضمیمه فارس و سالی چند تابع لارستان و زمانی هم با قیر وکارزین جزء ابواب جمعی حکام دوره استبدادی بوده است.

فرهنگ

جهرم در شاهنامه:
نام جهرم ۸ بار در شاهنامه فردوسی تکرار شده است. به گفته فردوسی، وقتی که اسکندر مقدونی به ایران حمله می‌کند و ایرانیان را شکست می‌دهد، «دارا» به جهرم فرار می‌کند؛ «جهاندار دارا به جهرم رسید». طبق شاهنامه، مهرک نوشزاد هم زاده شهر جهرم بوده است. که این ابیات به شرح زیر است:
پس آمد سکندر سوی قادسی
  جهانگیر تا جهرم پارسی

به جهرم یکی بد کی نژاد
  کجا نام او مهرک نوشزاد

به جهرم چو نزدیک شد پادشا
  نهان گشت از او مهرک بی وفا

ز جهرم بیامد به ایوان شاه
  ز هر سو بیاورد بی مر سپاه

جهاندار دارا به جهرم رسید
  که آنجا بدی همه گنجها را کلید

ز جهرم فرخزاد را خواندند
  بدان تخت شاهیش بنشاندند

چو منذر به نزدیک جهرم رسید
  به آن دشت بی آب لشکر کشید

به منذر چنین گفت کای رایزن
  به جهرم کشیدی ز شهر یمن


سینما
سینما باربد جهرم از معدود سینماهای فعال استان فارس می‌باشد. این سینما از فروردین ماه ۱۳۴۵ با نام «باربد» آغاز به کار نمود، در سال ۱۳۵۷ بر اثر آتش‌سوزی تعطیل شد اما در سال ۱۳۶۰ توسط عبدالرضا مصلی نژاد بازسازی و مجدداً آغاز به کار نمود. پس از درگذشت وی، این سینما به نام شهید عبدالرضا مصلی نژاد نامگذاری شد.



پوشش
لباس مردان جهرمی در قدیم عبارت بود از: آرخالق یا قبا، تنبان، پیراهن، شال، کلاه، سرداری و کفش.

آرخالق :لباس‌های بلندی بود که لبه آن‌ها بر روی هم قرار می‌گرفت و به جای تکمه امروزی، از تکمه و مادگی برای بستن آن لبه‌ها استفاده می‌شد. تکمه قطعهٔ قیطانی بود که در لبه دیگر لباس دوخته و تکمه در آن قرار می‌گرفت. قباها دارای دو جیب بزرگ بودند که در دو طرف آن شبیه جیب‌های شلوار امروزی قرار داشتند. قباها را از هر گونه پارچه از قبیل: ترمه، استبرق (دیبا، پارچه‌ای پر زرق و برق بوده) فاستونی و غیره می‌دوختند. گاهی قباها را آستر می‌کردند تا ضخیم تر شود.

تنبان :شلوارهایی بود نیفه دار که بندی از میان نیفه آن می‌گذشت. معمولاً تنبان را از (دبیت) که رنگ سیاهی داشت می‌دوختند. پاچه تنبان کارگران معمولاً گشاد تر بود.

پیراهن :با امروز تفاوت چندانی نداشت جز آنکه یقه آن‌ها از کنار شانه با یک تکمه باز و بسته می‌شد.

شال: پارچه‌ای به پهنای نیم متر با طول متفاوت از یک متر تا چند متر، معمولاً از چلوار سفید رنگ تهیه می‌شد و به دور کمر می‌بستند. افرادی که خود را سید و اولاد پیامبر می‌دانستند، معمولاً شال آن‌ها کوتاه و سبز رنگ بود. شال‌ها بر حسب وضع اجتماعی افراد، ضخیم و یا نازک بسته می‌شد، شال افراد ماجراجو و گردن کلفت، کلفت تر و بزرگتر بود. جای قمه، پیشتو (هفت تیر)، چوب، چپق و کیسه پول همگی در شال بود.

کلاه:کلاه‌ها عموماً از نمد و به شکل نیم کره یا استوانه توسط نمدمال‌ها ساخته می‌شد.

سرداری:پالتوهای بلندی که گاهی با یقه و گاهی بدون یقه بود. سرداری‌ها چین دار بوده و در عقب چاکی داشتند.

کفش:کفش مردان عموماً ملکی (گیوه) بود چون اُرسی در آن دوران معمول نبود کفش کارگران کلفت و محکم و کفش اعیان بسیار لطیف و دارای کف نازک بود.

لباس زنان عبارت بود از:پیراهن، شلوار (پاچه تنگ)، چارقد، یَل، شلیته، شمد یا چادر نماز، چادر و چاقجور.

پیراهن :زنان در قدیم پیراهن سادهٔ بلندی (تقریباً تا بالای زانو) می‌پوشیدند، آستین آنها گشاد و بدون سرآستین بود بعدها از طول پیراهن کاسته شد و تا پائین ناف می‌رسید.

شلوار: شلوارهای زنان عموماً دارای پارچه‌هایی تنگ و چسبان بود به همین جهت به آنها پارچه تنگ می‌گفتند، این شلوارها را معمولاً از پارچه‌های سیاه رنگ می‌دوختند و بالای آن به کمک یکی دو تکمه بسته می‌شد. گاهی پایین پارچه‌ها را با ابریشم یا ریسمان و یا نخ‌های نقره‌ای گلدوزی می‌کردند.

چارقد: چارقد پارچه‌های چهارگوش یا مثلث شکل بود که معمولاً از تور یا ململ سفید و یا الوان تهیه می‌گردید. در زیر گلو با سوزنی آن را ثابت نگاه می‌داشتند. این سوزن‌ها در بین زنان اعیان اغلب از طلا ساخته شده و گاهی چند اشرفی کوچک طلا با آن آویخته شده بود.

یَل: کت‌هایی بود که معمولاً از ترمه و یا مخمل و یا پارچه‌های دیگر دوخته می‌شد. این کت‌ها بدون یقه و دارای آستین‌های تنگ بود.

شلیته: آنچه قطعی است شلیته در زمان‌های قدیم معمول نبوده و لباس معمولی زنان پیراهن بلند و شلوار بوده است. بعدها پس از آنکه ناصرالدین شاه به اروپا رفته و لباس رقاصه‌ها را (Ballerine)ها را در اروپا دیده تصمیم گرفته که این شلیته‌ها را که شبیه دامن‌های آن رقاصه‌ها بوده در دربار معمول کند که بعداً در سایر نقاط ایران متداول شده است.

شَمد یا چادر نماز: لباسی بود که به صورت نیم دایره دوخته شده بود و تنها در خانه در موقع مواجه شدن با فردی غریبه و یا هنگام عبادت می‌پوشیدند.

چادر و چاقچور: چادر لباسی بود که زنان در کوچه می‌پوشیدند و دوخت آن شبیه چادر نماز بود منتهی در جلوی آن قطعه پارچهٔ مستطیل شکلی که طول آن از پائین تا کمرگاه، و عرض آن تقریباً نیم متر بود، از طرف داخل چادر، ضلع طولی این پارچه را به فاصله ۲۰ سانتیمتر از لبه چادر به آن می‌دوختند و بالای آن با رشته‌ای به کمر می‌بستند. در شهرهای بزرگ مانند تهران، زنانِ شیک پوش، بر روی این قطعه افزوده شده، با ابریشم مشکی گلدوزی و یا مشبک کاریمی کردند این چادر بایستی از پارچه به رنگ سیاه باشد. گویا در دوران قدیم تر چادرهای زنان شبیه همان چادر نماز معمولی بوده منتها پائین آن از جلو تا طول تقریباً یک متر به هم می‌دوختند. و جنس آن از پارچه‌هایی بوده که به آن مَلِه (Mala) می‌گفتند و رنگ آن گویا آبی و جنس کرباس بوده است.

چاقچور یا دُلاغ (Dolaq): چاقچور شلوارهای نیفه‌ای گشادی بوده که در محل سرپاچه آن، نزدیک قوزک پا، چین می‌دادند و از آنجا متصل به پوششی شبیه جوراب‌های ساقه کوتاه می‌شد. گاهی چاقجورها را از دو لنگهٔ جداگانه به همان وضع فوق می‌دوختند که در این صورت به آن دُلاغ می‌گفتند. ضمناً این نکته باید یادآوری کرد که زنان موظف بودند در موقع عبور در خارج از خانه تمام صورت و دست و اندام خود را در چادر بپوشانند و تنها چشم خود را نمایان سازند و حتی در موقع خرید و یا گرفتن چیزی از شخص نامحرم، دست خود را در زیر چادر پنهان سازند.


مراکز علمی

دانشگاه علوم پژشکی و دانشکده پرستاری و پیراپزشکی
دانشگاه دولتی (مرکز آموزش عالی دولتی)
دانشگاه پیام نور جهرم
دانشگاه آزاد اسلامی جهرم
دانشگاه غیر انتفاعی اندیشه
دانشگاه علمی-کاربردی شاخه‌های کشاورزی
دانشگاه پیام نور خاوران
دانشگاه آزاد اسلامی خفر
بنیاد ابرار
بنیاد آیت اله حق شناس
بنیاد پژوهشی- فرهنگی پیمان غدیر
پژوهشکده دکتر برنا
مرکز جهرم شناسی
مدرسه علمیه امام خمینی
مدرسه علمیه امام رضا (ع)
مدرسه علمیه ولی عصر (فخریه سابق) با تولیت سید مهدی آیت‌اللهی (دادور)
مدرسه علمیه نرگس ویژه خواهران
دارالقرآن بزرگ امام علی (ع)
دارالقرآن تبیان
دارالقرآن مهادا
دارالقرآن مشکات
دارالتحفیظ الهادی (شعبه جهرم موسسه قرآنی فرهنگی بیت الاحزان حضرت زهرا سلام الله علیها)
بوستان قرآن و اهل بیت جهرم
کتابخانه عمومی شماره ۱و۲و۳
کتابخانه‌های خصوصی پیمان غدیر و تابش
کتابخانه‌های مساجد و حسینیه‌ها و مراکز آموزش
کتابخانه مرحوم بهنیا (مسجد مصلی)

اقتصاد و صنعت

شغل اصلی مردم جهرم کشاورزی و باغداری است. در بین آن‌ها گروهی به تجارت و پیشه‌وری و جمع دیگری نیز به کارهای اداری مشغول اند. اقتصاد مردم این شهرستان بر پایه کشاورزی و باغداری استوار است. همچنین در جهرم دو شهرک صنعتی و یک منطقهٔ ویژی اقتصادی وجود دارد. واحدهای صنفی شهرستان جهرم اعم از (تولیدی فنی و توزیعی خدماتی) به عدد ۴۹۱۱ می‌رسد.

کشاورزی
وجود بیش از ۳۵۰ هزار اصله درخت نخل، ۵/۳ میلیون درخت مرکبات نظیر پرتقال، لیموشیرین، لیموترش، نارنگی و نارنج که ۲۴ هزار هکتار از اراضی شهرستان جهرم را در بر می‌گیرد و همچنین قرار داشتن بیش از ۴۱ هزار هکتار از زمین‌های زراعی این سامان، زیر کشت گندم و جو و حبوبات، برنج، تنباکو و صیفی جات، جهرم را به عنوان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی کشورمان معرفی می‌نماید علاوه بر خرمای شاهانی جهرم که از نظر کارشناسان یکی از مرغوب ترین انواع خرما در جهان است و ۲/۱ درصد خرمای جهان را تأمین می‌کند مرکبات جهرم هم درصد بالایی از تولید مرکبات ایران را به خود اختصاص داده است. مهم ترین محصولات کشاورزی و باغی جهرم به شرح ذیل می‌باشد:
خرما، پرتقال، نارنگی، لیموشیرین، تنباکو، پنبه، گندم، جو، خرمالو

دامپروری
دامپروری این شهرستان عمدتاً بصورت کوچ نشینی انجام می‌شود که در سالهای اخیر چندین واحد مرغداری در آن ایجاد گردیده است، از جمله واحد مرغداری تخم‌گذار شهرستان ۶ واحد می‌باشد و واحدهای مرغداری گوشتی به تعداد ۱۵۸ واحد می‌رسد و ۴ واحد گاوداری صنعتی و ۲۷۰ واحد گاوداری سنتی در این شهرستان فعال می‌باشند.


صنایع دستی
مهم‌ترین صنعت دستی این شهرستان قالی‌بافی است به طوری که یکی از ارکان مهم رشد اقتصاد شهرستان جهرم را تشکیل داده و هر ساله نیمی از این محصولات را که شامل قالی، جاجیم و گلیم است به شهرهای دور و نزدیک صادر می‌شود.

مسیرهای ارتباطی
خروجی این شهرستان از شمال به شهرستان‌های شیراز و فسا از شرق به لارستان،گراش،بندرعباس،جزیره قشم، زرین دشت، داراب و از غرب به قیر، خنج، اوز، لامرد و عسلویه می‌باشد مسیر شیراز - جهرم - لارستان به جزیره قشم و بندرعباس و بندر لنگه مسیری جدید و نزدیک می‌باشد.
راه جهرم – لارستان به طول ۱۵۵ کیلومتر
بزرگراه جهرم – شیراز به طول ۱۷۰ کیلومتر
راه جهرم – قطب آباد به طول ۲۰ کیلومتر
راه جهرم – قیر به طول ۷۵ کیلومتر
بزرگراه جهرم - خاوران - سروستان به طول ۹۰ کیلومتر

فرودگاه
فرودگاه جهرم از سال ۱۳۴۸ فعالیت خود را آغاز کرده است و از قدیمی ترین فرودگاه‌های کشور است.


بیمارستان‌ها
بیمارستان شهید مطهری:این بیمارستان بیمارستانی دانشگاهی – آموزشی است. که در سال ۱۳۴۹ با ظرفیت تخت ثابت ۱۱۰، تأسیس، و در حال حاضر ۱۶۰ تخت دائر دارد. تخصصهای موجود در این بیمارستان عبارتند از: داخلی، جراحی، زنان و زایمان، کودکان، اورژانس، نوزادان، ارتوپدی، چشم پزشکی، گوش و حلق و بینی، سوختگی، CCU، Post CCU
بیمارستان پیمانیه
بیمارستان جدید جهرم در هفت طبقه و دارای حدود 313 تخت خواب
بیمارستان سیمکان
بیمارستان کردیان
مرکز جامع توانبخشی و نگهداری معلولین ذهنی فاطمه الزهرا(ع)

تعداد خانه‌های بهداشت مصوب از سوی وزارت بهداشت برای شهرستان جهرم ۶۵ خانه بهداشت می‌باشد.




 
روابط عمومی معاونت استانداری و فر مانداری ویژه شهرستان جهرم



.
  •  آمار سایت
  •  اوقات شرعی
کلیه حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به استانداری فارس بوده واستفاده از آن با ذکر منبع بلا مانع است